تحلیل آرا اندیشمندان مسلمان درمسئله حدوث و قدم عالم

متکلمان و حکیمان بر سر این مساله نزاع بسیار کرده اند که آیا جهان ابتدای زمانی معینی دارد (حدوث) و یا هر چه با زمان به عقب رویم باز هم جهان و زمان خواهیم یافت(قدم). متکلمان که در پی اثبات حدوث زمانی عالم بودند بااین سوال حکیمان مواجه می شوند که خود زمان چیست؟ حادث است یا قدیم ؟ متکلمان در پاسخ گفتند اصلا زمان امری موهوم است و حقیقتی خارجی ندارد. پاسخ حکیمان این بود که در این صورت حدوث زمانی عالم هم بی معنا می شود. صدرالدین شیرازی ( ملاصدرا) حدوث ذاتی و زمانی عالم را اثبات کرد و از طرف دیگر، حدوث زمانی جهان را به معنای داشتن آغاز زمانی ، طرد و ابطال نمود. بنا بر نظریه حرکت جوهری ، ذره ذره جهان هر لحظه در حدوث است . از اینرو مجموع جهان ، که حکمی جز حکم اجزا ندارد ، نیز حادث است ، آنهم حدوث زمانی . در عین حال سخن از مجموع جهان گفتن و در بی یافتن نقطه آغازی برای این مجموع بودن ، خطا است . چرا که مجموع هویتی مستقل از هویت اجزا ندارد . و وقتی همه اجزا به حکم حرکت جوهریشان هر لحظه در حدوث و آغازند، لهذا مجموع نیز حادث است . اما برای این حدوث ، نقطه آغاز زمانی نمی توان یافت.